احکام مبتلابه شوافع

در فقه اسلامی ، احکام الهی و نیز اعمالی که از انسان صادر می شود به پنج بخش تقسیم میگردد: 1- واجب  2- مستحب 3- مباح  4- مکروه  5- حرام

بجز مباح که انجام وترک آن مساوی است چهار قسم دیگر را می توان تحت دو عنوان « باید ها» و « نباید ها»مطرح کرد که هر کدام به دو بخش الزامی و ترجیحی تقسیم می شوند.

-   بایدهای شرع مقدس اسلام واجبات و مستحبات، عبارت است از مجموعه اعمال و گفتار هایی که حسن و خوبی آن مورد امضاء و تائید شارع قرار گرفته باشد که از آن به معروف تعبیر می شود.

-   نبایدهای شرع مقدس اسلام محرمات و مکروهات، عبارت است از آن سلسله گفتار ها و کردار هایی که شرع و عقل آنها را قبیح و ناپسند شمرده است که از آن به منکر تعبیر می شود .

با این توضیح کوتاه می بینیم امر به معروف و نهی از منکر، که موضوع بحث ما بصورت اختصار است  در برگیرند همه ی باید ها و نبایدهاست و هر یک از واجبات ومحرمات به نحوی با این دو فریضه ارتباط مستقیم دارد چون قوام شریعت در سایه امر به معروف و نهی از منکر است.

امام علی (ع) میفرمایدپر: قوام و جوهر وجودی شریعت امر به معروف و نهی از منکر است بنابراین میتوان گفت امر به معروف و نهی از منکر با مقایسه با دیگر تکالیف شرعی به منزله خون دررگهای پیکره احکام الهی جریان دارد و حیات و بقای آنها را تضمین میکند.

برای اجرای امر به مروف و نهی از منکر باید معروف و منکر را شناخت و دانست که چه کاری در محدوده معروف قرار دارد تا امر به آن لازم باشد و چه کاری در محدوده منکر قرار دارد تا نهی از آن واجب باشد از این رو آنانی که بدون شناخت صحیح مصادیق معروف و منکر، دیگران را امرو نهی میکنند نه تنها ممکن است خدمتی انجام ندهند بلکه چه بسا باعث گمراهی دیگران نیزمیشوند.

حضرت امیر مؤمنان خطاب به کمیل بن زیاد فرمود : {ما من حرکه الا وانت محتاج فیها الی معرفه} در هر حرکتی به معروف و شناخت نیازمندی.

از امام صادق (ع) سوال شد.آیا امر به معروف و نهی از منکر بر همه واجب است. امام فرمود بر همه واجب نیست زیرا: {انما هو علی القوی المطاع العالم بالمعروف من المنکرلا علی الضعیف الذی لا یهتدی سبیلا} این تکلیف بر عهده ی کسی است که توانمند ، مورد اطاعت و عالم به معروف و منکر باشد ، نه فرد ضعیفی که خود ، راه به جایی نمی برد ، امام (ع) با آوردن کلمه انما که بر حصر دلالت دارد امر به معروف و نهی از منکر را فقط بر عهده ی کسی میداند که دارای سه ویژگیبه شرح زیر باشد:

1- قوی باشد.

2- مطاع باشد یعنی حرفش خریدار داشته باشد.

3- آگاهی کامل به مصادیق معروف ومنکر داشته باشد تا ناخواسته نهی از معروف و امربه منکر نکند.

میتوان گفت بهترین معیار و ملاک شناخت امر به معروف و نهی از منکررا درسه راه جستو جو کرد .

1- شرع مقدس

2- عقل سلیم

3- فطرت پاک

چون هر چیزی که شارع مقدس مردم را به آن تشویق کرده و عقل آن را پسندیده و فطرت پاک آن را پذیرفته معروف است و هر چیزی که شارع مقدس آن را نهی کرده و عقل و فطرت آدمی  آن را ناپسند و نا خوشایند شمرده منکر و زشت است.

گستره ی معروف

برخی از مصادیق معروف را حول چند محور فهرست وار می آوریم:

الف: اعتقادی

1- ایمان به خدای متعال

2- ایمان به پیامبران

3- ایمان به کتب سماوی

4- ایمان به معاد

5- ایمان به فرشتگان

6- ایمان به قضاء و قدر

ب:عبادی

1- اهتمام به نماز به ویژه نماز اول وقت و نماز جماعت

2- اهتمام و گرم نگه داشتن سنگر نماز جمعه

3- پر کردن مساجد

4- زکات

5- حج و عمره

6- اعتماد و توکل بر خدا

7- دعا و نیایش

8- یاد خدا در هر حال

9- تقوی و پرهیز کاری

10- ارج نهادن به قرآن و تلاوت آن

ج:اخلاقی

1- احسان به پدر و مادر

2- عدالت و انصاف

3- بر خورد خوش با دیگران به ویژه در حرمین شریفین

4- اخلاق و رفتار نیک

5- فرو بردن خشم

6- عفو وگذشت

7- صداقت و راستی در گفتار و رفتار

د: خانوادگی

1- ازدواج و تحکیم پیوند خانوادگی

2- الفت میان اعضای خانواده

3- صله رحم و سرکشی به بستگان

4- تامین نفقه همسر، پدر و مادر

5- تربیت صحیح و اسلامی فرزندان

هـ: اقتصادی

1- کار کردن برای روزی حلال

2- قناعت در زندگی

3- دوری از اسراف

4- میانه روی در انفاق

و: اجتماعی

1- تعاون بر نیکی و تقوا

2- خیرخواهی برای مسلمانان

3- حل مشکلات برادران و خواهران دینی

4- دست‌گیری از مستمندان

5- حفظ اتحاد و همبستگی

6- وفای به عهد و تعهد اجتماعی

ز: سیاسی

1- صبر و یردباری دربرابر مشکلات انقلاب

2- احترام به قوانین نظام جمهوری اسلامی

3- دفاع از کیان انقلاب اسلامی

4- حفظ دستاوردهاو ارزش‌های انقلاب اسلامی

ح: نظامی

1- جهاد و پیکار در راه خدا

2- حفاظت از مرزهای اسلامی

3- تقویت بنیه دفاعی

4- فراگرفتن فنون نظامی و آموزش آن به دیگران

ط: فرهنگی و تربیتی

1- اشاعه و گسترش فرهنگ اسلامی

2- تلاش در جهت انتقال ارزش ها به نسل حال وآینده

ی: اداری

1- برخورد حسنه با ارباب رجوع

2- تسریع در حل امور مراجعه کننده گان

3- دقت در حفظ بیت المال مسلمین

4- به موقع آمدن و به موقع رفتن

 

گستره ی منکرات

پاره ای از مصادیق منکرات را نیز در چند محور بطور فهرست وار ذکر میکنیم:

الف: منکرات اعتقادی

1- ترویج باطل

2- کفر به اصول و فروع دین

3- فروختن دین به دنیا

4- پشت کردن به ارزش های اسلام

ب: منکرات اخلاقی

1- دروغ گویی

2- فحاشی و ناسزا گویی

3- غیبت کردن

4- برخورد خشن ونابجا

5- حسد

6- بد گمانی

ج: منکرات عبادی

1- روی آوردن به منکرات و اصرار در آن

2- سهل انگاری در فرایض

3- شکستن حرمت احکام دین

د: منکرات خانوادگی

1- بی احترامی به پدر و مادر

2- ترویج فساد و ابتذال فرهنگی در محیط خانواده

3- بجا نیاوردن صله ی رحم

ه: منکرات اقتصادی

1- کلاه برداری

2- ریخت و پاش

3- کم فروشی

4- احتکار

و: منکرات اجتماعی

1- ایجاد فتنه بین همسایگان و سایر مسلمانان

2- ایجاد مزاحمت

3- بی تفاوتی در مقابل رویداد های اجتماعی

4- تبهکاری

5- ایجاد فساد در زمین

ز: منکرات سیاسی

1- تحت تاثیر تبلیغات سوء دشمنان

2- نشر اکاذیب

3- جاسوسی برای دشمنان خدا و پیامبر

ج: منکرات فرهنگی

1- گرایش به فرهنگ مبتذل بیگانه

2- جهل و نادانی

3- معرفی الگو های غیر اسلامی

4- با آرایش های تند وزننده ظاهر شدن

5- عدم رعایت پوشش اسلامی

6- ایجاد مزاحمت برای نوامیس مردم

7- بر زبان راندن سخنان بیهوده و منافی عفت به ویژه در اماکن عمومی

ط: منکرات اداری

1- خیانت به بیت المال

2- بد رفتاری با ارباب رجوع

3- سر گردانی ارباب رجوع

4- پارتی بازی

5- رشوه خواری

6- نداشتن تعهد کاری

7- عدم دقت در امور محول شده و بی نظمی

8- سوء استفاده از موقعیت