احکام مبتلابه شوافع

آداب سفر حج به صورت خلاصه:

1- کسانی که قصد زیارت خانه ی خدا را دارند شایسته است ابتدا گناهانش را به یاد بیاورد و از خداوند تواب و غفار طلب آمرزش کند و اموالی که به صورت غصب و یا ستم از مردم گرفته به صاحبش مسترد نماید و همه ی بدهی هایش را به طلب کاران ادا نماید و مخارج زندگی کسانی را که نفقه ی آنها بعهده ی اوست تا هنگام برگشتن آماده سازد و همه ی امانت ها را به صاحبانش تحویل نماید و در حد وسع و توان مال حلال را با خود بردارد و دادن صدقه به نیازمندان قبل از عزیمت و در هر زمان عملی بسیار نیکو است.

2- باید از دوستان و همسایگان خداحافظی کند و از آنان طلب دعا و حلیت نماید.

3- قبل از خروج از خانه شایسته است دو رکعت نماز مستحب بجا آورد سپس دو دستش را بلند کرده و به اخلاص دعا کند و بگوید خداوندا تو در سفر رفیقی و در خانواده و فرزندانم جانشینی ما و ایشان را از هر آفت و بلایی حفظ کن بار الها ما در این سفر نیکی و تقوا را از تو می طلبیم و عملی را از تو خواهانیم که رضای تو در آن باشد خداوندا از مشقت سفر و پریشانی و ناامیدی و از نا گواری در خانواده و مال و فرزند به تو پناه می بریم.

4- خروج از خانه (هنگامی که به در خانه میرسد) بگوید بسم الله توکلت علی الله لا حول و لا قوه الا بالله و نیز بگوید پروردگارا به تو پناه میبرم از اینکه کسی را گمراه کنم یا کسی را ذلیل کنم یا ذلیل شوم یا ستم کنم و یا مرا ستم کنند خدایا من برای کبر و خود نمائی از خانه خارج نشده ام و نه برای ریا و شهوت بلکه برای دوری از خشم تو و بدست آوردن رضایت تو و برای ادای واجبات تو و به پیروی از سنت پیغمبرت بیرون آمده ام و سفر میکنم.

5- هنگام سوار شدم در فرودگاه و یا هر جای دیگر بگوید( سبحان الذی سخر لنا هذا و ماکنا له مقرنین) یعنی منزه  است آن خدایی که این مرکب را مسخر ما گرداند و ما هرگز مهار کننده ی آن نبوده ایم.

مناسک حج و عمره:

حج در زبان عربی به معنی قصد است و در اصطلاح شرع به معنی قصد زیارت خانه کعبه برای ادای افعال حج است از قبیل طواف، سعی بین صفا مروه، وقوف در عرفه و دیگر مناسک بیت الله الحرام مبیاشد.

حج به دلیل قرآن، سنت نبوی و اجماع امت اسلامی فرض است.

دلیل قرآن: خداوند متعال میفرماید (ولله علی الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا) خداوند فرض نموده که هرکس قدرت واستطاعت مالی و جسمی داشت از خانه ی خدا زیارت بعمل آورد و قصد حج آن کند.

پیامبر(ص) میفرماید: (بنی السلام علی خمس) بنای اسلام پنج چیز است که حج یکی از ارکان پنجگانه اسلام است و امت اسلامی بر آن اجماع دارند، حج در طول عمر یک بار واجب و فرض است.

پیامبر(ص) میفرماید:(الحج مرة واحدة فمن زاده تطوع اخرجه امام احمد) در طول عمر یک بار فرض است پس هر کس بیش از یک بار حج کند داوطلبی است و سنت میباشد. عمره نیز چون جح فرض است به دلیل آیه 169 سوره بقره که میفرماید: (واتموا الحج والعمره لله) حج وعمره را با دستور خدا و برای او به اتمام برسانید.

از ام المومنین روایت شده که گفت: (انها قالت یا رسول الله (ص) هل علی النساء جهاد. قال نعم جهاد لا قتال فیه الحج والعمره) ای رسول خدا آی ا بر زنان جهاد واجب است؟ پیامبر(ص) فرمودند:آری جهادی که در آن جنگ نیست حج و عمره میباشد.

بر کسی که اراده حج دارد واجب است که احکام حج را به تمامی از واجبات و محرمات و مکروهات و مباحات را یاد گیرد چون خداوند متعال عبادت را از کسی قبول نمی کند که بدان عبادت جاهل باشد پس هر چیزی که عمل بر آن واحب باشد علم بر آن نیز واجب است.

خداوند متعال می فرماید:(فاسالو اهل الذکر ان کنتم لا تعلمون) هر گاه چیزی را که عمل آن واحب است نمی دانید آن را از کسی بپرسید و فرا گیرید که اهل ذکر و عالم به آن باشد. نخستین چیزی که واجب است هرکس یاد بگیرد شناختن حلال وحرام است چون اگر کسب، حلال و پاک باشد عمل انسان نیز پاک، و رو به فزونی است و اگر کسبش حلال و پاک نباشد بیم آن می رود عملش پزیرفته نشود. خدای تعالی میفرماید (انما یتقبل الله من المتقین) براستی خداوند تنها اعمال متقیان را قبول میکند.  شاعر چه نیکو گفته است.

         اذا حَجَجتَ بمالٍ اصلهُ سُحتٌ        فما حَجَجتَ ولکن حَجّتِ البَعیرُ

هرگاه با مالی که اصل آن حرام است به حج بروی، به حج نرفته ای بلکه این شتر است که به حج رفته است.

حج یکی از بزرگترین اعمال:

پیامبر اسلام (ص) می فرماید: (افضلُ الاَعمالِ عندالله ایمانٌ لاشَکَّ فیه و غزوٌ لا غَلولَ فیه و حجٌ مبرورٌ) برترین اعمال نزد خدا ایمانی است که در آن شک نباشد و جهادی است که در آن خیانت و دزدی از مال غنایم نباشد و حجی است که مقبول باشد.

پیامبر(ص) می فرماید: (من حجَ فَلَم یَرفَث رَجَعَ کَهَیئتِهِ یومَ ولدتهُ اُمّهُ ) هر کس اعمال حج را گزارد و سخن ناشایسته نگفت وقتی از سفر حجش بر گردد آنگونه از گناهانش پاک میگردد که گویی تازه از مادر زاده باشد.

برای وجوب حج چند شرط وجود دارد:

1- مسلمان بودن

2- بالغ بودن

3- عقل داشتن

4- حریت و آزاد بودن

5- استطاعت و توانایی

استطاعت دو نوع است: استطاعت مستقیم و استطاعت غیر مستقیم برای استطاعت مستقیم امور زیر لازم است.

1- توانایی مالی، توانایی بدنی، امنیت راه

2- وجود توشه و آذوقه ی رفت و برگشت و هزینه ی سفر خود ونفقه ی کسانی که نفقه شان بر وی واجب است در مدت رفت و برگشت.

استطاعت غیر مستقیم آن است که شخص مکلف به علت پیری و یا مریضی قادر به ادای مناسک حج و عمره نباشد ولی قادر به تامین هزینه ی کسی باشد که بجای وی در زمان حیات یا بعداز مرگش حج یا عمره را برایش انجام دهد.

ارکان وپایه های حج پنج مورد است:

رکن اول: احرام است هدف از احرام لباس احرام نیست بلکه هدف از احرام عبارت است از نیت و قصد دخول در حج یا دخول در عمره، بدان جهت احرام نامیده شده است که انسان را از ارتکاب محرمات منع میکند. در حین بستن احرام اگر قصد حج کند میگوید (نویت الحج واحرمت به لله) یعنی نیت حج کردم و احرام به حج بستم برای خدا و اگر قصد عمره کند میگوید (نویت العمره واحرمت بها لله) نیت عمره کردم و احرام به عمره بستم برای خدا. و اگر حج برای غیر باشد نیت حج دارم برای فلان کس  یا نیت عمره دارم برای فلان کس بعد از نیت تلبیه گفته شود امام نووی میفرمایید: المحرم ینوی ویلبی فان لب بلا نیة لم ینعقد احرامه و ان نوی ولم یلبی انعقد علی الصحیح     کسی که میخواهد احرام ببندد واجب است نیت حج یا عمره را بکند و مستحب است بعد از  نیت تلبیه گوید. پس اگر بدون نیت احرام تلبیه گفت احرامش منعقد نمی شود ولی چنانچه نیت احرام نمود و تلبیه نگفت بنا بر قول صحیح احرامش منعقد میشود . لازم به توضیح است که هیچ عمل عبادی بدون نیت صحیح و قبول نیست. چون پیامبر(ص) فرموده اند ( انما الاعمال بالنیات) نیت انجام هر عبادتی از جمله حج و عمره باید با قلب باشد هر چند افضل آن است که همراه با تلفظ زبانی هم باشد.

ضیغه ی تلبیه این است: لبیک اللهم لبیک لبیک لا شریک لک لبیک ان الحمد والنعمة لک والملک لا شریک لک

احرام به سه صورت انجام میشود:

1- افراد

2- تمتع           

3- قران

بدون اختلاف هریک از آنها جایز است لکن اختلاف در آن است که کدام بهتر است. به صورت بسیار خلاصه صورت افراد آن است که حاجی تنها احرام به حج ببندد و چون از آن فارغ شد سپس احرام به عمره ببندد و مناسک عمره را انجام دهد.

صورت قران آن است که از میقات با حج وعمره هر دو با هم احرام ببندد که اعمال مناسک عمره در اعمال مناسک حج مندرج و داخل می شود.

بدلیل استمرار لباس احرام و احتمالا ارتکاب محرمات در حج افراد و قران اغلب کشور های اسلامی و کشورمان حج را بصورت تمتع بجا می آورند. لذا در این مختصر از توضیح حج افراد و حج قران صرف نظر کرده و به بیان احکام حج تمتع می پردازیم.

تمتع

احرام به صورت تمتع این است که شخص حاجی در ماه های حج و در یکی از میقات های مکانی، احرام به عمره ببند و نیت کند و بگوید (نویت العمره و احرمت بها لله) نیت عمره کردم و احرام به عمره بستم برای خدا و اگر برای شخص دیگری عمره را بجا آورد میگوید (نویت العمره عن فلان و احرمت بها عنه لله) نیت عمره کردم بجای فلان کس  و احرام به عمره بستم بجای او برای خدا. بعد از ورود بدون توجه به طواف القدوم اعمال عمره را تماما انجام میدهد و آن عبارت است از:

1- هفت بار طواف خانه ی خدا

2- سعی بین صفا و مروه

3- حلق یا تقصیر

4- ترتیب

حاجی بعد از فراغت از اعمال عمره از احرام بیرون می آید و تا زمان بستن احرام به حج از لذایذ مشروع استفاده کرده و محرماتی که در حال احرام بر او حرام بود حلال می شود حاجی تا روز هشتم ذی الحجه هیچ محدودیتی ندارد معمولا اکثر مسلمانان در روز هشتم ذی الحجه احرام به حج میبندند و میقات همه ی حجاج در آن روز محل سکونت شان مکه ی مکرمه است. بر کسی که حج تمتع را انجام می دهد فدیه واجب است که باید بدهد (توضیح فدیه ها در ادامه کتاب به اطلاع خوانندگان گرامی خواهد رسید).

ارکان حج پنج چیز است:

 رکن اول: احرام که رکن اول عمره بود با شرایط فوق رکن اول حج نیز می باشد.

نکته: روز هشتم ذی الحجه (یوم الترویه ) روز نهم ذی الحجه (یوم العرفه) و روز دهم ذی الحجه (یوم الاضحیه) نام دارد.

رکن دوم: وقوف در عرفه، چون پیامبر دستور داده که حج یعنی عرفه، مقصود آن است بیشترین و بزرگترین ارکان درحج، عرفه است. وقوف در عرفات با  حضور در یک قسمت از آن حاصل میشود ولو اینکه با عبور از انجا در طلب عبدی فراری یا گمشده یا امثال آن باشد. در هر جا که توقف کند مادامی که عرفه باشد اشکالی ندارد ایستادن در عرنه (جایی در کنار عرفات است) کافی نیست امروزه بین عرفات و عرنه با نصب تابلوی راهنما مشخص شده است. مستحب است نماز مغرب و عشا را با جمع التاخیر در مزدلفه خوانده شود با توجه به تجربه ای که بنده از وضعیت آن شب دارم تاخیر نماز مغرب و عشاء به مزدلفه خالی از اشکالات نیست. جمع بین شب و روز در عرفه مطابق عمل پیامبر است. لذا با تقلید از فتاوای علمای دین میتوان نماز مغرب و عشاء را باهم خواند مطمئنا روحانیون محترم کاروانها این مطلب را خوب درک میکنند لازم به یاد آوری است ترک جمع شب و روز در عرفه فدیه دارد.

رکن سوم:طواف خانه ی کعبه طواف الافاضه چون اجماع بر این است که مراد از این آیه (ولیطوفوا بالبیت العتیق) باید طواف بیت العتیق، یعنی خانه خدا را طواف کنند طواف افاضه است.

طواف رکن سه نام دارد.

1- طواف زیارت

2- طواف صدر

3- طواف افاضه

شرایط صحت طواف الافاضه:

1- طهارت و پاکی از بی وضویی و جنابت

 پیامبر اسلام (ص) به اسماء دختر عمیس که قاعده شده بود گفت: (اصنعی ما یصنع الحاج غیر ان تطوفی بالبیت) هر کاری که حاجیان میکنند تو نیز بکن جز طواف خانه ی خدا.

2- پاکی از آلودگی جسمی و لباس

3- پاکی مکان

4- ستر عورت و پوشش با لباس پاک چون پیامبر گفته است (الطواف بالبیت صلاة الا ان الله احل قیه النطق فلا ینطق الا بخیر) طواف خانه ی خدا حکم نماز را دارد جز انکه خداوند متعال در آن سخن گفتن را حلال کرده است پس هر کس در حین طواف سخن گوید جز نیکو و خیر نگوید.

5- مراعات ترتیب، به این معنی که از حجر الاسود آغاز کند و خانه ی خدا در طرف چپ او واقع شود .

6- در وقت طواف باید تمام بدنش خارج از خانه کعبه باشد و طواف بیرون از خانه ی کعبه از جمله شاذروان صورت گیرد چون شاذروان یا همان بنای چسپیده بااساس کعبه که حلقه های پرده در آن است جزء خانه ی کعبه است، چنانچه طواف کند و دستش موازی شاذروان باشد  طوافش صحیح نیست.

7- طواف باید خارج از حجر حضرت اسماعیل صورت گیرد.

8- طواف باید در داخل مسجدالحرام صورت گیرد هر چند که توسعه پیدا کند.

9- تعداد طواف باید هفت مرتبه باشد  بنا بر قول صحیح پیوسته بودن هر هفت طواف به هم واجب نیست بلکه سنت است.

رکن چهارم: سعی بین صفا و مروه است، پیامبر بعد از طواف به طرف مسعی حرکت کردند و هنگامی که نزدیک صفا شدند این کلام خداوند متعال را قرائت نمودند(ان الصفا و المروه من شعائر الله) همانا صفا و مروه از نشانه های خداوند هستند، آغاز میکنم با آنچه خداوند با آن آغاز نمود. سپس از صفا بالا رفتند تا کعبه را مشاهده کردند. پس سعی بین صفا و مروه یکی از ارکان حج و عمره است. چون عملا پیامبر چنیین کرده و درحین سعی فرموده: (اسعوا فان الله تعالی کتب علیکم السعی) شما نیز سعی را انجام دهید زیرا خداوند سعی بین صفا و مروه را بر شما واجب کرده است. سعی شعاری است که در حج و عمره صورت گرفته و انجام داده می شود ، شرط است که این سعی بعد از طواف صحیح صورت گیرد خواه طواف الافاضه یا طواف القدوم باشد. مراعات ترتیب سعی نیز شرط است به این ترتیب که از صفا شروع کند و در مروه خاتمه دهد چون به مروه رسید یکبار محسوب میشود و بار دوم، شروع از مروه است که چون به صفا رسید دو بار محسوب میشود و به این منوال واجب است که هفت مرتبه سعی بین صفا و مروه را بجا آورد چون پیامبر عملا چنین کرده است. برای سعی بین صفا و مروه طهارت شرط نیست و همچنین ستر عورت و دیگر شرایط نماز شرط نیست انجام دادن سعی سواره نیز جایز است لیکن پیاده بهتر است.

رکن پنجم: تراشیدن یا کوتاه کردن موی سر است چون خداوند متعال میفرماید: (محلقین روسکم و مقصرین) در حالیکه سرتان را میتراشید و موی تان را کوتاه میکنید.

پیامبر اسلام (ص) فرمودند: (رحم الله المحلقین قالوا و المقصرین یا رسول الله قال والمقصرین) خداوند متعال رحم کند کسانی را که سرشان را می تراشند گفتند کسانی که سرشان را کوتاه میکنند چطور یا رسول الله؟ فرمودند و خداوند آنان را نیز رحم کند.

به روایت شیخین هر یک از تراشیدن یا کوتاه کردن موبرای مردان و زنان جایز است لیکن برای مردان تراشیدن و برای زنان کوتاه کردن بهتر است و تراشیدن یا کوتاه کردن سه عدد مو کفایت می کند زمان حلق و تقصیر برای حاجی یعنی برای کسی که احرام به حج بسته است بعد از رمی جمره ی عقبه است و برای کسی به عمره یا تمتع احرام بسته بسته است بعد از فراغت از سعی بین صفا و مروه است و کسی که فدیه با خود دارد وقت حلق و تقصیر بعد از سر بریدن آن است. برای کسی که سرش طاس است و مو ندارد مستحب است  چاقوی سر تراش را بر سرش مرور دهد. حلق نباید قبل از زمان خود انجام شود موی زده شده باید نزد قسمتی از سر باشد، یعنی اگر محرم از محاسن و یا سبیل خود یا هر جایی غیر از سر مویی کوتاه کند کافی نیست. در مورد زن کوتاه کردن مو لازم است اما اجماع علما بر این است که تراشیدن سر برای زنان امر نشده است. کوتاه کردن سه عدد موی برای زنان کفایت میکند. در مذهب امام شافعی بنا بر قول صحیح عمل حلق از ارکان حج و عمره است. و دلیل آن عمل پیامبر در آنچه اصحاب صحاح در آن روایت نموده اند میباشد. ( ان رسول الله (ص) : حلق راسه فی حجة الوداع ) رسول خدا در حجه الوداع موی سرش را تراشید.

واجبات حج به شش قسمت تقسیم میشود:

واجب اول بستن احرام در میقات مربوطه:

برای انجام مناسک حج و عمره دو میقات زمانی و مکانی مشخص شده است.

1- میقات زمانی: میقات زمانی برای احرام به حج از اول ماه شوال شروع و تا شب عید قربان ادامه دارد. به اتفاق علما تمام سال زمان جواز احرام به عمره و انجام مناسک آن است.

2- میقات مکانی: میقات مکانی حدود مشخص و معینی را گویند که باید احرام به حج و عمره در آن مکان بسته شود. و جائز نیست برای کسی که قصد انجام فریضه ی حج و عمره دارد بدون احرام از آن اماکن مشخص عبور نماید. از ابن عباس روایت شده پیامبر(ص) برای اهل مدینه ذوالحلیفه که مشهور است با ابیار علی برای اهل شام جحفه و برای اهل نجد قرن المنازل برای اهل یمن یلملم و فرمود اگر افراد دیگری غیر از اهل این مناطق برای انجام حج و یا عمره از میقات ایشان آمدند همان میقات محل بستن احرام آنها نیز خواهد بود. وکسی که از جاهای نزدیکتر ازمناطق مذکور بیاید همان0 محل سکونتش میقات او خواهد بود بنا بر این میقات حج برای ساکنان مکه خود شهر مکه است میقات عمره همان میقات حج است. ولی اگر کسی در شهر مکه بود و قصد انجام عمره را کرد واجب است برای بستن احرام از حرم مکه خارج شود و در این حکم در بین اهل مکه و مسافر تفاوتی وجود ندارد. کسی که با نیت حج یا عمره از یکی از میقاتهای مذبور عبور کند برای بستن احرام باید به میقات برگردد و اگر برنگردد خونی بر او واجب میشود.

مسافت میقات ها به مکه ی مکرمه:

1- ذوالحلیفه که درحدود 420 کیلومتری شمال مکه واقع شده است. میقات مردم مدینه و کسانی است که از آن طریق به حج میروند و اکنون به ابیار علی و مسجد شجره مشهور است.

2- جحفه که در حدود 280 کیلومتری شمال مکه واقع شده، میقات اهل شام ، اردن، فلسطین، سوریه، لبنان، مصر، مغرب، تونس، الجزایر، ودیگر کشورهایی که از آن طریق به حج میروند میباشد. و اکنون از رابغ که نزدیک به جحفه است احرام می بندند.

3- قرن المنازل که در حدود 78 کیلومتری شرق مکه واقع شده میقات اهل نجد کشورهای حواشی خلیج فارس و ایران است و اکنون به ( سیل کبیر) مشهور است.

4- یلملم که در حدود 120 کیلومتری جنوب مکه واقع شده میقات مردم یمن و همچنین کشور هایی که در جنوب آسیا قرار گرفته اند مانند مالزی، اندونزی، هند، پاکستان، و دیگر کشورهای آن  مسیر که اکنون به السعدیه مشهور است.

5- ذات عرق که حدود 100 کیلومتری شمال شرقی مکه واقع شده میقات اهل عراق است و اکنون از ضریبه احرام میبندند. و در حال حاضر به دلیل عدم وجود راه مهجور میباشد.

واجب دوم ماندن تمام شب یا قسمتی از شب در مزدلفه:

 قرآن میفرماید (لیس علیکم جناح ان تبتغوا فضلا من ربکم فاذا افضتم من عرفات فاذکروا الله عند المشعر الحرام واذکروه کماهداکم و ان کنتم لمن الضالین) گناهی بر شما نیست که از فضل خدا و از منافع اقتصادی در ایام حج برخوردار شوید وهنگامی که از عرفات کوچ کردید خدا را در نزد مشعر الحرام یاد کنید همانطوری که شما را هدایت نمود اگر چه پیش از آن از گمراهان بودید هنگامی که فرد محرم بعد از غروب آفتاب عرافات را ترک کرد و به مزدلفه (جایی بین عرفات و منا ) رسید واجب است تا بعداز نیمه شب در آنجا بگذراند و به دعا و نیایش و نماز بپردازد و اگر نماز مغرب و عشا را در عرفه نخوانده است بصورت قصر و جمع التاخیر در مزدلفه بخواند و سنگ ریزه ها را در آنجا برای رمی جمرات جمع کند اندازه ی هر سنگ ریزه به اندزه ی یک نخود یا کمی بزرگتر باشد. سنگ از هر سرزمینی باشد کفایت میکند اما جمع آوری سنگ ریزه ها در مزدلفه مستحب است ماندن تا صبح در مزدلفه واجب نیست بنا بر روایتی از پیامبر همه ی مزدلفه، مشعر الحرام به شمار میرود. ترک شب ماندن در مزدلفه بدون عذر موجب دم است.

جمع التقدیم 3 شرط دارد:

1- نیت جمع قبل ازنماز اولی.

2- توالی بلافصل.

3- ترتیب.

معذورین از مبیت (شب ماندن ) در مزدلفه:

1- اهل سقایه و خادمین با همه ی خدمت های ضروری

2- چوپان و محافظین چهار پایان از جمله شتر و گوسفند

3- کسانی از ترس مال در مزدلفه حاضر نشوند

4- کسی که بیمار است ویا از بیماری پرستاری میکند

5- در صورتی که حاجی یکی از عذر های فوق الاشاره یا شبیه آن را داشته باشد و نتواند در اوقات شرعی، شب در مزدلفه بماند و به لحاظ ضرورت مجبور به ترک مبیت شود جزء معذورین بوده و فدیه بر او واجب نیست و خللی در صحت حج ایجاد نمی شود.

جلو انداختن زنان و کودکان و ضعفا بعد از نصف شب عید از مزدلفه بسوی منا مستحب است تا این افراد قبل از ازدحام رمی جمره ی عقبه را انجام دهند چون پیامبر این کار را کرده اند بصورت استحباب حجاج قبل از طلوع خورشید به منا حرکت میکنند و هنگام رسیدن به وادی محسّر که بین مزدلفه و منا واقع است با سرعت بیشتر حرکت مینمایند چون درّه محسّر محل نزول عذاب الهی بر سپاه ابرهه و اصحاب فیل است و پیامبر در آن سریع حرکت کردند در مسیر حرکت تا رمی جمره عقبه تلبیه گفتن مستحب است.

واجب سوم رمی جمرات سه گانه:

فرد محرم بعد از وقوف در عرفات و شب ماند در مزدلفه واجب است به اخر منا در جهت مکه رفته و شیطان بزرگ را که به جمره ی عقبه معروف است با پرتاب هفت سنگ آنرا سنگ سار نماید و در ایام تشریق (سه روز بعد از عید ) رمی جمرات سه گانه شروع می شود وزمان رجم جمرات از وقت نماز ظهر تا غروب آفتاب است. بعضی از علمائ شافعیه از جمله امام الحرمین و امام رافعی (رحمهما الله) فرموده اند رمی جمرات قبل از ظهر هم درست است اما کسی که موفق به رجم شیطان ها در این زمان نشود میتواند بعد از غروب این کار را انجام دهد و میتواند بدون فدیه آن را تا روز دوم به تاخیر اندازد باید در رمی جمرات ترتیب لحاظ شود یعنی از شیطان کوچک آغاز شود و با شیطان بزرگ خاتمه یابد. چانچه سنگ ریزه را در جمره ها قرار دهد و آنها را آنجا بنهد بنا بر قول صحیح قبول نیست چون نهادن سنگ انداختن سنگ نیست شرط است که به قصد جمره ها سنگ انداز پس چناچه سنگ ها را در هوا انداخت و بر جمره ها افتاد قبول و معتبر نیست. شرط است که حاجی سنگ ریزه ها به دست خود اندازد پس چنانچه سنگ ها را با پای خود یا با کمان و فلاخن اندازد جائز نیست و شرط است که هفت عدد سنگ را در هفت مرتبه پرتاب کند پس اگردو الی هفت سنگ را به یک باره انداخت یک سنگ به حساب می آید. اگر حاجی بعلت بیماری یا غیر آن از انداختن سنگ ها عاجز باشد کسی را بجای خویش تعیین کند که بجای او رمی جمرات کند. بشرط اینکه شخص نائب خود سنگ انداخته باشد و الا جائز نیست که بجای او سنگ اندازی کند.

واجب چهارم ماندن در منی:

سه روز بعد از عید قربان ایام تشرق و ایام المعدودات نامیده می شود و ده روز اول ذی الحجه را ایام المعلومات گویند حاجیان که در روز های ایام التشریق  رمی جمرات را انجام میدهند و در شب های آن هم در منا می مانند و اصطلاحا بیتوته میگویند. ماندن شبها در منا در اختیار حجاج است یا شب یازدهم و دوازدهم در منا بیتوته می کند یا شب یازدهم، دوازدهم و سیزدهم بیتونه میکند. خداوند فرموده است : (واذکروا الله فی ایام معدودات فمن تعجّل فی یومین فلا اثم علیه و من تاخّر فلا اثم علیه) و در سه روز مشخصی ( که سه روز ایام تشریق یعنی یازدهم ، دوازدهم و سیزدهم ماه ذی الحجه است به سر میبرند ) و اگر کسی (عبادت سه روزه را در دو روز اول ایام  التشریق انجام دهد) و شتاب نماید گناهی بر او نیست که به مکه برگردد و مبیت شب سوم رمی جمرات روز سوم ایام التشریق را ترک نماید گناهی بر او نیست و کسی که ماندگار شود و از رخصت استفاده نکند گناهی نخواهد داشت ماندن در شب های ایام التشریق ( دو شب یا سه شب ) واجب است و ترک آن فدیه دارد و بدون غذر ترک بیتوته در منا جایز نیست قدر واجب بیتوته در منا معظم دو شب اول از ایام التشریق می باشد یعنی بر حاجی واجب است بخش یشتر و اعظم در شب ایام التشریق را در صحرای منا بماند و از ان خارج نشود.

واجب پنجم طواف الوداع:

فقها متفقند بر این که شخص مکی و یا آفاقی اگر در مکه مسکن گزیند و از آن خارج نشود طواف وداع بر او واجب نیست. هنگامی که حاجی تمامی مناسک را ادا کرد و اعمال حج را به جا آورد قبل از خروج از مکه واجب است بنا به قول صحیح امام شافعی برای آخرین بار کعبه را طواف نماید زیرا امام بخاری از انس روایت کرده است هنگامی که پیامبر از اعمال حج فارغ شدند طواف وداع را بجا آوردند این طواف از زنانی که در زمان قاعدگی هستند ساقط می شود اگر حاجی بعداز طواف وداع سریعا مکه را ترک نکرد و بدون عذر و یا با عذری که مربوط به سفر حج نمی باشد  مانند عیادت بیمار یا رفتن به فروشگاه و مغازه ها برای خرید کالا در مکه ماند هر چند زمان کوتاه باشد تکرار طواف وداع بر او واجب می شود. ضمنا طواف وداع بدون لباس احرام و با لباس همیشگی خود انجام میشود و بعد از طواف وداع سعی بین صفا و مروه انجام نمی شود ترک طواف وداع بدون عذر موجب دم است.

واجب ششم اجتناب از محرمات در حال احرام: که در ادامه به توضیح محرمات میپردازم

نکته ی اول: هر چه برای حج رکن است برای عمره نیز رکن میباشد جز وقوف در عرفات.

نکته ی دوم : عمره دو واجب دارد واجب اول احرام در میقات ، واجب دوم اجتناب از محرمات.

نکته ی سوم: فرق میان ارکان و واجبات حج آن است که اگر یکی از ارکان حج و عمره ترک شود با فدیه (ذبح گوسفند یا گرفتن ده روز روزه که سه روز آن در مکه و هفت روز دیگر آن بعد از بازگشت به وطن است) جبران نمی گردد در حالیکه هر گاه یکی از واجبات حج و عمره ترک شود با فدیه جبران می گردد. پس ترک یکی از ارکان پنجگانه، حج را باطل میکند. اما ترک یکی از واجبات خللی در صحت حج ویا عمره ایجاد نمی کند.

قال رسول الله (ص): (من ترک نسکا فعلیه دم) روا ابن عباس. هرکس نسکی(واجبی) از مناسک حج را ترک کند بر او واجب است که خون بریزد.

محرمات احرام:

چیز هایی که بر حاجی و یا عمره گذاردر حال احرام حرام است عبارتند از:

1- پوشیدن لباس دوخته برای مردان

2- پوشیدن از سر برای مردان

3- پوشاندن چهره و روی برای زنان

4- برای کسی که در حال احرام است حرام است که مویش را شانه کند یا آن را از هم رها کند یا با ناخن آن را بخاراند چنانچه بداند که به علت انباشته بودن موهایش با شانه کردن و خاراندن مویی از آن کنده شود.

5- در حال احرام ازاله موی یا تراشیدن حرام است چون خداوند متعال فرموده است (ولا تحلقو روسکم حتی یبلغ الهدی محله) تا اینکه هدیه ی قربانی به محلش میرسد سرتان را نتراشید.

6- ازاله و گرفتن ناخن نیز حکم ازاله ی موی را دارد فرق نمی کند کوتاه کردن باشد یا بریدن بوسیله ی دندان و یا وسایل دیگر و امثال آن چون علما بر حرام بودن آن به هر شکل اجماع دارند.

7- استعمال مواد خوشبو در جامه و بدن چون مواد خوشبو رفاهیت است و با روح احرام سازگاری ندارد و حاجی باید ژولیده و غبار آلود باشد.

8- کشتن حیوانات شکاری خشکی، شکار عبارت است از حیوان جاندار وحشی که طبعا گرفتن آن ممکن نیست مگر با حیله و نیرنگ خواه اهلی باشد یا خیر. در اینکه صید حرام است فرقی نمی کند حیوان باشد یا پرنده ، چون به هر حال نام صید و نخجیر بر آن اطلاق میشود و همان گونه که کشتن آن حرام است شکار کردنش نیز حرام است به دلیل قول خداوند متعال (وحرم علیکم صیدالبر مادمتم حرما) تا زمانی که در احرام باشید شکار کردن در خشکی برای شما حرام است اگر چه گوشتش خوردنی و حلال باشد اما اگرگوشتش حلال نباشد تعرض به آن حرام نیست و چنانچه در احرام به قتل هر جانوری اقدام کرد که گوشتش  حلال نیست براو فدیه واجب نیست.

9- عقد نکاح، کسی که در احرام است نه کسی را به نکاح خویش در می آورد و نه به کسی نکاح میبندد.

10- جماع با همه ی انواعش

11- استمنا

12- مقدمات جماع و مباشرت با شهوت

13- کندن درختان

14- کندن گیاهان

15- روغن و رنگ مالیدن به موی سر و ریش.

شروط حرام بودن محرمات:

1- علم به حرام بودن آن: یعنی نسبت به اینکه آن فعل حرام است آگاهی داشته باشد.

2- تعمد: یعنی با قصد و عمد آن را مرتکب شود.

3- عقل: یعنی در حین ارتکاب محرمات عقل از او زایل نشده باشد.

4- بلوغ: رسیدن به سن رشد.

5- اختیار: یعنی به انجام و ترک آن قادر باشد پس اگر جاهل یا ساهی یا دیوانه یا بچه یا شحصی مجبور، یکی از محرمات را انجام دهد تکلیفی ندارد و اثری بر آن مترتب نیست باید دانست که همه ی محرمات احرام فدیه ندارد وارتکاب همه ی آنها موجب گناه نیست بلکه به چهار قسم زیر تقسیم میشوند.

قسم اول: امور محرمی که انجام آن گناه است ولی فدیه ندارد مانند عقد نکاح، نظر به شهوت، کمک در کشتن کشتار، کمک در کندن درختان با دادن اسباب و امثال آن، ترساندن شکار، خوردن گوشت شکاری که دیگری آن را کشته است.

قسم دوم: آنچه مباشرت آن فدیه دارد ولی گناه نیست ( هر چند بعضی از فقها آن را گناه میدانند) مانند ازاله ی مو، گرفتن ناخن، مرد سر خود را به سبب عذر موجه بپوشاند (زحم و مرض) ، زن صورت را به سبب گرما و سرما بپوشاند، تلف کردن شکار بدون قصد اتلاف یعنی به سبب ترساندن و ذبح کردن به واسطه ی شدت گرسنگی و امثال آن.

قسم سوم:آنچه ارتکابش نه گناه است نه فدیه دارد مانند ازاله موی ابرو یا موی سر اگر به قدری بلند است که جلوی چشم را بگیرد ازاله ی موی چشم(مژه) یا ناخن شکسته که موجب اذیت باشد. کشتن صیدی که حمله کند، پایمال کردن ملخ که راه تردد را بسته باشد ، و بالاخره آنچه برای رفع احتیاج مباح است و آنچه برای رفاه حال از روی فراموشی یا به اکراه یا به علت علم نداشتن به حرمت آن مرتکب شود.

قسم چهارم: آنچه ارتکابش هم گناه است و هم فدیه دارد که شامل بقیه محرمات می شود.

فدیه ها

 کل فدیه ها بیست یک مورد میباشد وبه اعتبار احکام چهار قسم است.

1-فدیه ترتیبی تقدیری:

ترتیبی آن است که تا از واجب اول عجز حاصل نشود عدول به سوی واجب دوم جایز نیست. وتا از دومی هم عجز حاصل نشود عدول به واجب سوم صحیح نمی باشد. تقدیری یعنی مقداری که از واجب اول به سوی آن عدول میشود در شرع معین و مقدر شده است.پس فدیه ی ترتیبی تقدیری عبارت است از ذبح یک حیوان و اگر نتوانست ده روز روزه بگیرد که سه روز ان هنگام حج پس از احرام وپیش از روز عید وهفت روز دیگر پس از بازگشت به وطن گرفته شود. روزه گرفتن پشت سر هم در هنگام حج واجب نیست و تاخیر دو روز اول کلا یا بعضا از روز عید حرام است زیرا تاخیر آن از وقت خود موجب قضا است وتاخیر فریضه از وقت خود عمدا که منجر به قضا گردد حرام است.

فدیه ترتیبی تقدیری در نه مورد واجب است:

1- فدیه تمتع

2- فدیه ی حج قران

3- فدیه عدم جمع شب و روز در عرفات (فوات)

4- فدیه ترک احرام از میقات

5- فدیه ترک سنگریزه ها

6- فدیه ترک بیتوته در منی

7- فدیه ترک طواف الوداع

8- فدیه ترک منذور

9- فدیه ترک مبیت در مزدلفه

2-فدیه ی ترتبیبی تعدیلی:

(تعدیلی یعنی تقویمی تبدیل به قیمت ) تعدیلی یعنی هرگاه از مقدار واجب عاجز شود مقدار واجب اول تعدیل میشود یعنی آن را معین نموده و به آن عدول می شود که معادل قیمت آن طعام خریده و صدقه میدهد. اگر از صدقه نیز عاجز باشد عوض هر یک مد یک روز روزه میگیرد.

فدیه تعدیلی در دو مورد واجب میگردد:

1- فدیه جماع (عامدا ، عالما)

2- فدیه احصار ( باز ماندن از حج به علت موانع)

فدیه ی جماع عبارت است از ذبح یک شتر پنج ساله (بدنه) نر یا ماده که دارای صفات قربانی باشد در غیر این صورت هفت گوسفند و اگر آنهم نشد معادل یک شتر پنج ساله بعنوان صدقه اطعام کند اگر تصدق هم ممکن نباشد به عوض هر یک مد باید یک روز را روزه بگیرد و فدیه ی جماع  بر عهده ی وطی کننده است نه بر وطی شونده  و بنا بر قول معتمد وطی کننده علاوه بر فدیه باید نسک باطل شده را هم اعاده کند زیرا از لحظه ای که نسک آغاز میشود به فرض واجب مبدل میگردد و قضای آن واجب است. توضیح اینکه مقاربت و جماع در حج وقتی حج را باطل میکند و موجب قضای آن در سال دیگر می شود که مقاربت قبل از تحلل اول باشد و اگر دربین تحللین واقع شود  حج باطل نمیشود اما موجب فدیه است.

3-فدیه تخییری تقدیری:

تخییری یعنی فدیه دهنده مختار است هرکدام از مقادیر تعین شده که بخواهد فدیه بدهد و آن عبارت است از ذبح یک گوسفد و تصدق دادن سه صاع از قوت خوراک محل به شش نفر از مساکن حرم به هر کدام نیم ساع و یا گرفتن سه روز روزه البته لازم نیست این روزه ها را پشت سر هم بگیرد  در صورت تکرار ارتکاب محرمات فدیه نیز تکرار میشود. فدیه یک مو یک مد است و فدیه دو مو دو مد است و فدیه ی سه مو فدیه کامل است. فدیه ی گرفتن ناخن مانند فدیه مو است.

فدیه تخییری تقدیری برای هشت مورد زیر واجب است:

1- ازاله ی گرفتن حد اقل سه مو

2- گرفتن حد اقل سه ناخن

3- استعمال عطر و مواد خوشبویی که حرمت آن در حالت احرام مقرر شده است.

4- روغن مالیدن به مو

5- پوشیدن لباس مخیط و محیط

6- مقدمات جماع

7- استمناء

8- فدیه ی جماع غیر مفسد (بین تحللین)

4-فدیه تخییری تعدیلی:

یعنی تقویمی به اختیار فدیه دهنده و آن عبارت است از ذبح یا قیمت آن ، یعنی معادل آن طعام خریده و صدقه بدهد، یا به عوض هر مد از آن روزه بگیرد.

فدیه تخییری تعدیلی در دو مورد واجب میگردد:

1- فدیه شکار: عبارت است از آنکه اگر شکار مقتول در بین حیوانات اهلی نمونه داشت، نمونه آن را فدیه میدهد. مثلا در برابر کشتن آهو یک گوسفند را ذبح میکند و دربرابر کشتن خر وحشی یا گاو وحشی گاوی ذبح میکند یا قیمت آن را برآورد میکند و با قیمت آن طعام را خریداری کرده و در میان فقرای حرم تقسیم می کند. ویا در برابر هر مدی از آن طعام یک روز روزه بگیرد. و اگر شکار مقتول نمونه ی اهلی نداشت ماننده تمام پرندگان جز کبوتر، با قیمت آن طعام خریداری کرده و در میان فقرای حرم تقسیم می کند. یا در برابر هر مد از آن ، یک روز روزه میگیرد. و در مقابل کشتن یک کبوترباید یک گوسفند را ذبح کند. ویا در برابرهر مدی از آن یک روز روزه بگیرد.

2- فدیه ی کندن درخت: فدیه کندن یک درخت برابر با ذبح یک گوسفند است.

لازم به ذکر است برای وجوب فدیه در محرماتی که مقصود از ارتکاب آنها اتلاف محض است، مانند کشتن شکار و قطع درخت، و یا اتلاف در آن غلبه دارد مانند ازاله ی مو و گرفتن ناخن در این موارد به سه شرط فدیه واجب میشود.

1- تمیز

2- عقل

3- اختیار

و اما در بقیه ی محرمات  عمد و علم شرط است.

سنت های حج

عمده سنت های حج به قرار زیر میباشد:

1- غسل احرام

2- غسل برای ورود به مکه

3- غسل برای وقوف در عرفات

4- غسل در مزدلفه

5- غسل برای رمی جمرات در ایام تشریق

6- استعمال بوی خوش پیش از احرام و پس از غسل احرام

7- تلبیه گفتن

8- تکرار تلبیه

9- درود و صلوات بر محمد وآل محمد

10- طواف القدوم برای حج افراد

11- وقوف در مشعر الحرام که کوهی است در قسمت آخر مزدلفه

12- آشامیدن آب زمزم

13- خواندن ادعیه و اذکار مخصوص هر یک از اوقات و مکانهای مقدس

14- نمازهای چهار رکعتی را شکسته بخواند در جاهایی که به آن سفارش شده است

15- ادعیه و اذکار در تمام سنت های طواف

مهمترین سنت های طواف عبارتنداز:

1- شروع طواف با بوسیدن یا مالیدن دست و پیشانی یا اشاره ی به حجر الاسود.

2- تکرار بوسیدن یا مالیدن دست و پیشانی یا اشاره در هنگام شروع هر دور از طواف.

3- استلام رکن یمانی با دست یا چوب ویا اشاره.

4- بوسیدن دست خود پس از استلام رکن یمانی.

5- رمل  برای مردان ( جست و خیز کردن در سه دور اول طوافی که بعد از آن سعی انجام شود) و چهار دور باقی به مشی عادتی حرکت کند.

6- اضطباع در سعی و در طوافی که دررمل است (یعنی وسط ردا را زیر بغل راست جمع کرده و در هر طرف آنرا بر روی شانه ی چپ بیاندازد).

7- نزدیک شدن مرد به بیت در هنگام طواف اگر موجب زحمت دیگران نشود.

8- خواندن دو رکعت نماز در پشت مقام حضرت ابراهیم.

 این حدیث شریف به عنوان حسن ختام مطالب آورده می شود:

انجا که پیامبر فرمود: (من زارنی بعد وفاتی فکانما زارنی فی حیاتی) یعنی هر کس مرا در حال وفاتم زیارت کند مانند آن است که در حال حیات مرا زیارت کرده است لذا یکی از مستحبات مدینه ی منوره زیارت پیامبر و روضه ی مطهره و خاندان پیامبر و ازواج طاهرات و یاران پیامبر در بقیع است. زیارت شهدای احد بویژه حضرت حمزه سیدالشهدا و دو رکعت نماز در مسجد قبا نیز از مستحبات است.